From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı

ATY2009 6" f/7 Dobsonian teleskop kontrol listesi

Teleskobun montajını tamamladıktan sonra aşağıdaki noktaları gözden geçirerek, herşeyi doğru şekilde yapmış olduğunuzdan emin olabilirsiniz:

Ayna hücresi Ayna hücresinin daha ufak çaplı ve üzerinde aynanın yer aldığı parçası üzerindeki metrik 6 ve metrik 5 bağlantı parçalarının montajını gerektiği gibi yaptığınız halde (çakılarak yerleştirilen metrik 5 somunları düzgün şekilde ve kontraplak yüzeyi ile aynı seviyeye gelecek şekilde) ayna lastik takozları ve Delrin pimler arasında el ile çevirdiğinizde çok sıkı şekilde duruyor ve aynayı çevirdiğiniz zaman kolaylıkla dönmüyorsa veya buna ilaveten tırnakların aynayı yeterince emniyetli şekilde tutmadığını farkediyorsanız, çözüm olarak silikonla aynayı pimlere yapıştırabilirsiniz. Bu işlem öncesinde özellikle sıkışan aynalar için eksantrik pimlerinden bir tanesini çıkartmak ve silikonu metal vida ile ayna kenarı arasına uygulamak da çözüm olacaktır. Pimler aynayı kenarlarından sıkıştırdıklarında, bu herhangi bir yıldız testinde kolayca görebileceğiniz bir deformasyona (pinched optics – kıstırılmış optik yüzey) yol açacaktır. Yıldız testini, basitçe teleskobunuzu parlak bir yıldıza yönlendirdikten sonra, odak gerisi veya ilerisinden bakarak göreceğiniz Airy diski denilen görüntünün biçimine bakarak kolayca yapabilirsiniz. Airy diskindeki halkaların yuvarlak yerine eliptik olması, optik hizalamanızın (collimation) bozuk olduğunu, birbirinden 120 derece açı ile ayrışan 3 noktadan deforme olması da aynanızın kenarlarından sıkışıtırılmış olduğunun belirtisidir.

Tel Örümcek ve ikincil ayna ayarı Örümceğin tellerinin bir miktar (aşırı değil!) gergin olması önerilmektedir. Eğer değilse, telleri geren 6 adet vidayı allen anatarı ile teker teker ve eşit sayıda döndürerek sıkınız. Örümceğin tüp içerisinde ortalanıp ortalamadığını bir cetvel ya da mastarla dikkatlice ölçerek bir kez daha kontrol ediniz. Eğer değilse gereken tarafa doğru ötelemek için vidaları çiftler halinde uygun tur sayısında döndürünüz. Ortada bulunan parçanın da tüpün kenarlarına paralelliğini kontrol ederek, değilse elinizle dikkatli şekilde düzeltiniz. İkincil aynayı eksenel olarak döndüren 3 adet set vida, 2 mm allen anahtarı ile ilerletilmektedir. Burada bir ayar yapmadan önce, 8 mm Teflon somunu (beyaz somun) bir miktar gevşetmelisiniz. Öncelikle emin olmanız gereken şey, ikincil aynanın yüzeyinin odaklayıcıya tam dönmüş olup olmadığıdır. Değilse, metrik 8 Teflon somunu gevşettikten sonra, gerektiği şekilde çevirip döndürerek somunu tekrar sıkınız. Daha sonra ortadaki bağlantı parçası üzerindeki set vidaları metrik 2 allen anahtarı ile gerektiği şekilde çevirerek, buradan bakıldığında ana aynanın tamamını görebileceğiniz şekilde ayarlayınız. Bu işlem sırasında Teflon somun bir miktar gevşek olmalıdır. Ayarlama işleminiz bittiğinde, daha sonra vidayı sıkıştırabilirsiniz.

Optik hizalamanın kontrolu Optik hizalamanın arasıra kontrol edilmesi ve düzgün değilse, yeniden yapılması gerekmektedir. Nasıl yapılacağı konusunda şu sayfadaki bilgilere bakabilirsiniz.

Kundak parçalarının birleştirilmesi Kundak parçalarının ek yerleri arasında yerine tam oturmamaktan kaynaklanan aralıklar olmamalıdır. Bu durum, genellikle derzlerin içindeki çapakları iyi temizlemediğinizin göstergesidir. Bir cetvelle, yan dikmelerin arasındaki uzaklığı alt ve üst kısımlarda hem önde hem de arka tarafta ölçün ve eşit olduğundan emin olun. Değilse, buna neyin yol açtığını bularak düzeltin.

Yükseklik halkaları montajı Yükseklik halkalarını birbirlerine bağlayan diğer iki halka içindeki derzleri zımpara ile yeterli şekilde temizlediyseniz, yerlerine oturduklarında tüm dört parçası da birbirine 90 derece dik olacaktır. Sıkıştırma çubuklarının bakalit kelebeğini sıkmakta zorlanıyorsanız, geçtiği 6 mm çapındaki deliği matkap ucu ile bir miktar genişletmelisiniz. Bakalit kelebeği sonuna kadar sıkmanıza karşın tüp, hala hareket etmeye devam ediyorsa, bu durumda çemberlerin içini 15 mm genişliğinde maskeleme bantı ile kaplamayı ya da karton boruyu dışarıdan yapışkan folyo ile kaplamayı deneyebilrsiniz. Bu parçaların boyutlandırması karton tüpün ileride boyanabileceği ya da bir üzerine mürekkep püskürtmeli folyo baskı kaplatılabileceği düşüncesiyle bir miktar büyük kalabilecek şekilde yapılmıştır. Karton tüpü boyamadığınız ya da laminasyonlu folyo ile kaplamadığınız durumda, sıkıştırma vidasını sonuna kadar sıktığınızda, yükseklik çemberlerini birbirin paralelliği, üst kısımda birbirlerine yaklaşarak hafifçe bozulacak ve yuva içinde oynamaya başlayacaklardır. Bunu engellemek için karton tüpü laminasyonlu folyo ile kaplayabilir ya da yükseklik çemberlerinin içini 15 mm eninde arkası yapışkanlı maskeleme bandı ile kapladıktan sonra bu bantı yerinden çıkartmamaya dikkat ederek tüpü yerine takabilirsiniz. Folyo baskı için gereken bilgileri (0212) 639 50 90 numaralı telefondan Habip bey ile görüşerek bulabilirsiniz. Dış mekan mürekep püskürtmeli baskı, şehirlerin çoğunda uygun fiyatlarla yaplmaktadır. Folyonun daha da dayanıklı olabilmesi için üzerine laminasyon işlemi de yaptırabilirsiniz.

Laminat yüzeyler Kullandığınız Bally yapıştırıcı, laminat yüzeylere bulaşmışsa, tinerle ıslattığınız bir bez kullanarak kolayca silip temizleyebilirsiniz. Yuvarlanma halkalarının üzerine kapladığınız laminat şeritlerin ek yerleri, her iki halkada da üst taraf rastlamalıdır. Böylelikle, yuvarlanma sırasında Teflon yüzeylere takılmadan hareket edeceklerdir.

Ağaç vidaları Ağaç vidalarının başları, kontraplak yüzeyine açılan havşalanmış yuvalara tamamen gömülmüş durumda olmalıdır ve dışarı taşarak elinizin takılabileceği bir yükseklik yapmamalıdır. Vidaları söküp takarken zaman içinde yuvasının bollaşmış olduğunu farkederseniz, bu deliği bir miktar dolgu macunu ile kolaylkla tamir edebilirisiniz. Normal koşullarda teleskopta kulanılan suya dayanıklı huş kontrplak, çok sayıda ardışık sökme takma işlemine olanak verecek kadar dayanıklı bir malzemedir.

Metal rayların tüp içine takılması Metal rayları tüpe monte eden 6 adet vidanın kafaları da aynı şekilde tüp üzerinde ilave bir yükseklik yapmamalıdır. Bu vidaların girdiği dişlerde bir bozulma olduğunu farkediyorsanız, bir torna atolyesinde, aynı büyüklükte bir diş açan bir pafta ile deliğin bir miktar ilerisinden yeni bir yuva açtırabilirsiniz. Rayların üzerinde sıkıştırılan ayna hücresini sıktığınız allen başlı metrik 6 vidaları sadece ray üzerinde oynamayacak kadar sıkınız. Sonuna kadar sıkarsanız, karton tüpün yuvarlaklığı bozulacaktır.

Başucu ve yükseklik eksenlerindeki hareketin kontrolü Başucu (Azimuth) ekseninin ortasındaki metrik 8 civata çok sıkı veya çok gevşek olmamalıdır. Cıvata, pervane ayağa çok sıkı ve diş açarak geçmeli, fakat kundağn altındaki delikten geçerken ise, oldukça rahat geçmelidir. Bu delik yeterince geniş değilse, metrik 8 matkap ucu ile dikkatlice genişletiniz. Çıkan talaşları ve deliğin her iki tarafını ince bir zımpara ile temizleyiniz. Bu işlemi yaptıktan sonra da teleskobu başucu ekseninde döndürdüğünüzde yumuşak şekilde dönmüyorsa, sorun alttaki laminat yüzey de veya pervane ayağın üzerindeki teflon yüzeylerde olabilir. Öncelikle laminat halkanın üzerinde kir, çapak, yağıştırıcı, vbg. olup olmadığını kontrol edip, varsa tiner ile temizleyiniz. Kenarlarında çapaklar varsa, yüzeyi çizmeden dikkatlice zımparalayınız. Daha sonra, Teflon yüzeylerin yüksekliklerini kontrol ediniz. Bu yüzeyler, laminat halkaya olması gerektiği gibi tamamen dokunabiliyorlar mı? Bunları taktığınız vidaların başları, yeterince içeri gömülmüş mü? Vidaların fazla sıkılmasından dolayı, teflon yüzeyler iç bükey şekilde bükülmüşler mi? Bu konudaki sorunları da gideriniz ve başucu ekseninde teleskobun sorunsuz olarak dönebildiğinden emin olunuz. Son olarak pervane ayağın altındaki lastik takozları bağladığınız ağaç vidalarını uygun boyda seçmediyseniz, bunların uçları da dışarı çıkarak hareketi güçleştirecektir. Başucu ekseninindeki sorunlar ara sıra ortaya çıkıyorsa, bu durumda laminat ve Teflon yüzeylerin arasında temizlenmesi gerkeen bazı kirler olduğunu düşünmelisiniz. Yükseklik eksenlerindeki hareket yumuşaklığı için kontrol etmeniz gereken ilk şey, laminayt şeritlerin ek yerlerinin her iki çemberde de üst tarafa gelip gelmediğidir. Eğer her ikisi de ya da biri yanlış yönde ise parçayı tutan vidaları sökerek düzeltiniz. Yuvarlanma hareketi sırasında iki yere sürtünme olmadığından emin olmalısınız. Öncelikle yan taraftaki yaka parçalarına sürtüme oluyorsa, metrik 6 allen başlı vidaların dış tarafına koyduğunuz metal pulları bulundukları yerden çıkartarak, yaka ile kundak arasına gelecek şekilde yerleştiriniz. Eğer pul koymanıza karşın sürtünme devam ediyorsa, yuvarlanma halkalarının montajında bir sorun olduğunu düşünebilirsiniz. Yuvarlama hareketi sırasında çıkan sesi dinleyerek metalin laminat yüzey sürtünme sesine benzer bir ses duyuyorsanız, bu durumda da teflon yüzeyleri vidaladığınız ağaç vidalarının başlarının yeterince içeri gömülmediğini düşünebilirsiniz. Düzeltmek için vidaları biraz daha sıkınız.

Teleskop aynası ve kaplama Eğer cilalama sırasında bir hata yapmadığınızı düşündüğünüz halde, aynanızın üzerinde sizden kaynaklanmayan lekeler, matlık ya da diğer sorunlar varsa, aynanızı tekrar tekar kaplatabilirsiniz. Bunun için, aynayı yerinden söktükten sonra demir 3 klorür ile mevcut kaplamayı söküp, yüzeyi iyice temizleyin. Daha sonra yağ ve kirlerden arındırak için deterjanlı ılık su ile yıkayıp, iyice duruladıktan sonra, aseton ile bir kez daha temizleyip saf su (akü suyu) ile durulayın. Optik yüzeye dokunmadan dik olarak durmasını sağlayıp, saç kurutma makinası ile ılık hava yönşlendirerek kuruttuktan sonra, yapacağınız bir taşıma kabına koyup, yeniden kaplanması için gönderin. İstanbul ve Bursa'da vakum altında aluminyumla kaplama (CVD) yapan yerlerin adreslerine buradan ulaşabilirsiniz. Aynanız, aşırı derecede tozlanıp kirlenmediği sürece temizlemeyiniz. Temizlerken, aynanızı hücresinden söktükten sonra, ılık su ve sabunla kullanarak yüzeyine el yada bez ile dokunmadan birkaç kere yıkadıktan sonra saf su ie durulayıp, dik olarak durmasını sağlayıp, bir saç kurutma makinası ile ılık hava üfleyerek kurutabilirsiniz. İkincil aynanın da temizliği aynı şekilde yapılmalıdır.

Rigel 1X bulucu ile ilgili ayarlar Rigel bulucuyu karton boruya bağlayan vida çok fazla sıkıldığında, eğilme ve çarpılmaya sebepğ olarak bulucunun takılmasını güçleştirmektedir. Bu vidanın yeterince sıkı olmasını ama parçanın şeklini değiştirecek kadar sıkılmamasına dikkat ediniz. Rigel bulucunun takılıp çıkartılması sırasında bastırarak açtığını tırnak mekanizması, iyi çalışmıyor, bulucu yuvasına tam oturmuyor ya da bu işlem zor oluyorsa, bir ihtimalle tırnak yuvalarında plastik çapakları kalmış olabilir. Bunları bir zımpara şeridi ile hafifçe temizleyiniz. Rigel'in açma kapama düğmesini yanlışlıkla açık unuttuğunuzda, pili kısa sürede bitecektir. Rigel bulucunun kullanıdığı CR 2032 lityum pili, saat pilleri satan yerlerde kolaylıkla bulabilrsiniz. 45 derecelik cam ekranda iç içe gördüğünüz kırmızı dairelerden içteki yarım derecelik, dıştaki, ise iki derecelik alanlara karşılık gelmektedir. Gökcisimleri arasındaki uzaklıkları derece olarak biliyorsanız, birinden diğerine gidebilmek için bu daireleri kılavuz olarak kullanabilirsiniz. Rigel bulucunun merkezi ile odaklayıcının merkezini çakıştırma işşlemini, Rigel’i teleskoba her söküp taktığınızda yeniden yapmanız gerekecektir.

Odaklayıcının kontrolu Odaklayıcı Delrin adı verilen aşınma ve yıpranmaya son derece dayanıklı bir cins plastikten yapılmıştır. Dolayısıyla, zaman içinde vida şeklinde ilerlemesini saplayan dişlerin aşınarak boşluk oluşması mümkün değildir. Eğer, kilitleyici vidasını gevşetmenize karşın hafif bir dokunuşla mekanizma içerisinde hareket etmiyorsa, bu durumda ince bir zımpara ile (220 - 500 kum) hafifçe zımparalayarak bunu sağlayınız. Bunun dışında, her iki göz merceğiyle odaklama yaparken, en alt noktaya ya da en üst noktaya kadar ilerlemeden bunu yapabilmelisiniz. Eğer odaklama çok yukarıda bir noktada mümkün oluyorsa, ayna hücresini 1 ya da 2 cm kadar geriye alınız. Benzer şekilde odaklayıcıyı sonuna kadar indirerek odaklama yapabiliyorsanız, bu durumda da ayna hücresini yine 1 - 2 cm kadar ileriye, ikinci ayna doğru yaklaştırarak vidalayınız.

Yapabileceğiniz iyileştirme ve geliştirmeler Teleskop, el ile iterek yönlendirilmektedir. Özellikle yüksek büyütmelerde yapmak isteyebileceğiniz gezegen gözlemleri için teleskoba takip yeteneği kazandırmak isteyebilirsiniz. Bunun için bir ekvatoryal platform yapmalısınız. Çok az sayıda parçadan olşan bir ekvatoryal platform kitini edindikten sonra, kendi başınıza birleştiripo ayarlayabilrsiniz. Böylelikle teleskobunuz 45 dakika süre ile yönlendirildiği gök cismini ya da gökyüzünün o bölgesini takip edecektir. Takip hassasiyeti, platformu yerleştirirken yapacağınız kutup ayarının doğruluğuna bağlı olacaktır. Fakat çok yüksek büyütmeler seçmediğiniz takdirde, teleskop baktığı bölgeyi gözmerceğinde ortalamaya devam edecektir.

Teleskop kiti ile birlikte gelen 2 adet gözmerceğine ilaveten bir adet 2X ya da 3X gücünde Barlow merceği satın alırsanız, 9 mm ve 25 mm odak uzaklıkları yanında 12.5 mm ve 4.5 mm odak uzaklıklarında gözmerceklerine de sahip olabilirsiniz. Bu durumda daha yüksek bir büyütme ya da 9 mm ve 25 mm arasında orta bir büyütme olanağına da kavuşabilirsiniz.

Zaman içinde aynanızın kirlendiğini, kaplamasının özellğini kaybettiğini ya da baştan beri iyi olmadığını düşünüyorsanız, aynayı yeni baştan kaplatabilir hatta cilalayabilirsiniz.

geri