From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı

Piyasada amator gokbilimcilerin teleskoplarinda kullanacaklari gozmercekleri o kadar cesitlidir ki, hangisini alacaginiza karar vermek bazen cok guclesir. Karar verirken goz onune alacaginiz ozellik, hangi gozmercegini hangi amacla kullanacaginiz olmalidir. Tabi ki genis bir yelpazade (degisik odak uzakliklarinda) bir mercek koleksiyonunuzun olmasi en idealidir.

Amator gokbilimcilerin teleskoplarinda kullanacagi gozmercekleri icin dunyada uc standart boy mevcuttur:

• Eski Japon standarti olan capi 24.5mm olanlar (0.965 inc diye de gecer).
• Amerikan standarti ve su anda dunyada gecerli olan capi 31.8mm

olanlar (1.25 inc diye de gecer).

• Nispeten daha yeni bir boy olan capi 50.8mm olanlar (2 inc diye de

gecer).

Bunun disinda, eskiden bazi profesyonel gozlemevlerinde 100mm capli gozmercekleri de kullanilmakta idi.

Gozmerceklerini teleskoptaki odaklayiciya koyup baktiginiz icin, odaklayicilarin standartlari da yukarida sayildigi gibi uc cesittir.

Teleskoplarda buyultme orani degil, birincil aynanin/objektifin buyuklugu onemlidir. Ayna ne kadar cok buyuk olursa, teleskop o kadar cok isik toplar, ve hem daha sonuk cisimleri gorebilir, hem de birbirine yakin iki cismi ayirma gucu daha fazla olur. Ilk teleskop alanlarin en cok hataya dustugu konu buyultmenin cok onemli oldugunu sanmalaridir. Bu nedenle herhangi bir gozmerceginin ile kullanildiklarinda, buyultme oranini 2 ya da 3 kat arttiran barlow turu merceklerden ilk asamada uzak durulmasini tavsiye ederiz. Amatorlerin gorsel gozlem yaparken buyultmeye gerek duydugu birkac gokcismi vardir. Ornegin; Ay, gezegenler ve cift yildizlar bunlarin baslicalaridir. Onun disindaki her turlu gok cismi en iyi ya durbunle, ya da az buyultme yapan bir teleskopla izlenebilir.

Bazi ATM yazisma listelerinde ya da kendin yap (DIY) makalelerinde, maliyeti azaltmak icin teleskoplar icin uretilen ozel gozmercekleri yerine eski durbunlerden cikma merceklerin ya da mikroskop okulerlerinin teleskoplarda da kullanilabilecegi yazar. Piyasada 18mm, 24.5mm (0.965 inc) ve 30.5mm govde caplarinda ve baska boyutlarda mikroskop mercekleri bulunabilmektedir (http://www.microscope-store.com). Bu merceklerin uzerinde yazan buyultme orani, hangi mikroskopta kullaniliyorsa, onunla sagladigi buyultmeyi gosterir. Elinize bu tur bir mercek gecerse, onun odak uzakligini bulmaniz, boylece teleskobunuzda hangi oranda bir buyultme yaptiginizi anlamaniz gereklidir.

Kullandiginiz mercek basitse, bir elemanli ya da birbirine yapistirilmis iki elemanli gibi, elinizdeki mikroskop gozmercegini gunese tutup, isigini bir kagida odaklayip, mercegin odak uzakligini rahatca olcebilirsiniz.

Optigin her alaninda oldugu gibi, gozmerceklerinin odak uzakligini hesaplamanin da formulleri vardir. Ozellikle cok elemanli (icinde birden fazla mercek bulunan) gozmerceklerinin odak uzakligini hesaplamak icin iki yontem vardir; elinizdeki verilere gore bunlari kullaniyorsunuz.

a) Birinci yontem:
Elinizdeki gozmerceginin icindeki herbir elemanin odak uzakligini ve merceklerin birbirlerine olan uzakligini bilirseniz 'efektif odak uzakligini' su sayfada anlatildigi sekilde bulabilirsiniz: http://www.astronomyboy.com/eyepieces/ep_calc.shtml

b) Ikinci yontem:
Pratik bir olcum yaparak ve iki formul kullanarak herhangi bir gozmerceginin odak uzakligini soyle hesaplayabilirsiniz:

Formul 1: Buyultme = Objektifin Capi / Gorus Dairesinin Capi

Formul 2: Buyultme = Objektifin Odak Uzakligi / Gozmerceginin Odak Uzakligi

Burada olcumunu yapacaginiz deger Gorus Dairesinin Capi'dir (diameter of exit pupil). Bunun ne olduguna gelince, ornegin gunduz teleskobunuzu cok uzaktaki bir cisme dogrultup, gozmercegini takip odaklayinca, biraz uzaktan baktiginizda gozmerceginin size bakan tarafindaki ortadaki isikli dairedir (aynen durbunlerde gorunen daire gibi). Bunu hesaplamak icin "dynameter" denilen bir alet kullanilir. Siz cok duyarli kucuk bir cetvel ya da benzeri baska bir cihaz kullanabilirsiniz.

Bu degeri olctukten sonra, buyultmeyi hesaplayabilirsiniz. Sonra da ikinci formuldeki degerleri yerlerine koyarak, gozmerceginin odak uzakligini bulabilirsiniz.

Bu yontem ve konu hakkinda asagidaki baglantilar ilginizi cekebilir:
http://astro.umsystem.edu/atm/ARCHIVES/OCT00/msg00239.html
http://www.klhess.com/telecalc.htm
http://www.klhess.com/teleform.htm

Belli odak uzakligindaki bir gozmercegi (uzerinde mm cinsinden yazili olan sayidan anlasilir) degisik cap ve odak oranli teleskoplarda degisik buyultmeler yapacaktir. O nedenle, amator teleskoplarda kullanilacak 'genelde' tavsiye edilen buyultme oranlarindan bahsedilir.

Mutlak bir deger tavsiye etmek, ornegin "odak uzakligi 10mm olan bir mercek alin demek", teleskoplari birbirinden farkli oldugu icin herbir amator icin baska baska buyultme oranlarina denk gelecektir. Ama buyultme oranini goreceli kullanirsak (ornegin 40 kez gibi), o zaman herkes kendi teleskobuyla bu buyultmeyi saglayabilecegi mercekten soz edildigini anlayacak ve o mercegi alacaktir.

Ornegin elinizde odak uzakliklari birbirinden farkli uc degisik teleskop olsun, ve "40 kez buyultme yapmak iyi olur" dersek, herbir teleskop icin degisik odak uzaklikli mercekler gerekir (asagidaki ilk sayi inc cinsinden teleskop capi, ikincisi gozmerceginin odak uzakligidir):

4.25 inc - 11.3mm
5.5 inc - 12.7mm
8 inc - 30mm

Tam tersine mercek icin mutlak bir odak uzakligini onerirsek, diyelim 20mm, o zaman yapilan buyultmeler farkli olacaktir (sayilari yuvarliyoruz):

4.25 inc - 22.5 kez
5.5 inc - 25 kez
8 inc - 60 kez

Gozmercekleri hakkinda baslangic bilgileri veren su baglantilara da bir bakmanizi tavsiye ediyoruz:

http://www.skyandtelescope.com/equipment/basics/Guide_to_Eyepieces.html

http://www.skyandtelescope.com/equipment/basics/3311076.html

http://www.spacegazer.com/eyepiece-basics-g.asp

***** devam edecek ****