John Dobson - Kısa bir biyografi(*)
From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı
John Dobson'ın hayatı çok sayıda insan için büyük bir ilham kaynağı olmuştur. Coşkulu ve fedakar çalışmaları yanında bu gezegen ve üzerindeki yaşama olan samimi sevgi ve ilgisi ile birçokları için rehber ve ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.
Zaman zaman, ‘Astronomide Fareli Köyün Kavalcısı’, ‘Yıldız Keşişi’ ve ‘Astronominin Mac Guyver’ı olarak adlandırılmıştır. Son 30 yılda amatör astronomide tartışmasız en etkileyici kişilerden birisidir. Neredeyse tek başına "arka bahçe astronomisinde" devrim yaratarak onu sokaklara taşımış ve gökkubbeye bakıp 'niçin?' sorusunu soran herkes için erişilebilir hale getirmiştir.
John Dobson Pekin (Beijing) Çin'de 14 Eylül 1915'de doğmuştur. Anne tarafından büyük babası, Pekin Üniversitesi'nin kurucusudur. Annesi bir müzisyendir, babası üniversitede zooloji öğretmiştir. 1927'de John'un anne ve babası Çin'deki politik ve sosyal rahatsızlıklardan dolayı San Fransisco'ya taşındılar. John'un üç erkek kardeşi vardır: Ernest, Lowry ve Harrison. John'un babası, Lowell Lisesi'nde bir öğretmenlik işini kabul etmiş ve 1927'den 1950'lerdeki emekliliğine kadar geçen süre boyunca burada çalışmıştır.
Berkeley'de California Üniversitesi'nde kimya konusunda öğrenimini 1943 yılında tamamladıktan sonra, John savunma sanayi ile ilgili işlerde bir süre çalıştıktan sonra 1944 yılında San Fransisco'da Vedanta manastırına girerek Ramakrişna tarikatının bir keşişi olmuştur. Daha sonraki 23 yılı ise bu manastırda geçirmiştir. Bu tarikata katılırken, entellektüel dikkati ve kamu hizmeti konusundaki isteği bilindiği için kendisine dinsel öğretiler ile bilimi uzlaştırma görevi verilmiştir.
Üniversiteden bir kimyager olarak mezun olduktan sonra, evrenin nasıl göründüğünü kendi gözleriyle görmek isteyen John, ilk teleskobunu 1956 yılında yapmıştır. Bu 2 inç'lik teleskop, bir hurdacıdan satın alınmış bir mercek ile eski bir Zeiss dürbünden çıkartılımış bir gözmerceği kullanılarak yapılmıştır ve bununla Saturn'ün halkalarını görebilmiştir. Diğer keşişlerden birisi kendisine bir teleskop aynasının, el ile aşındırma yönetimiyle yapılmasının mümkün olduğunu söyleyince, John bir tersane hurdalığından kurtardığı 12 inç çapında bir lumboz camı kullanarak ilk aynasını yapmıştır. Bitirdiği bu teleskopla ilkdördün evresindeki Ay'a ilk kez baktığında, gördüğünden çok şaşırmış ve derinden etkilenmiştir. John, 'Bunu herkes görmeli!' diye düşünmüş ve böylece astronomiyi halkın hizmetine sunma yolundaki uzun süreli çabalarına başlamıştır.
1958 yılında Sacremento'ya Vedenta Manastırına gönderildikten sonra teleskop yapımı ile ciddi olarak ilgilenmeye başlamıştır. Sacremento'da ilk yaptığı teleskop 5 inç'lik bir yansıtıcı teleskoptu ve aynası da eski bir sürahinin kesilerek çıkartılmış dip kısmından yapılmıştı. Teleskobu ile gördüğü harika şeyleri diğer insanlarla paylaşmak, John'un en büyük keyiflerinden biriydi. 5 inç'lik teleskopta gördüklerinden çok etkilenen arkadaşlarından birisi John'a daha büyük bir teleskop yapması tavsiyesinde bulundu ve manastıra daha sonra gübre kutuları içinde gizlice soktuğu eski lumboz camlarından bağışladı.
John aşındırma için kullanacağı kumu eleyerek elde etmek zorundaydı ve cilalama sırasında kullanacağı rouge (demir oksit) maddesini de bahçecilik malzemelerinde elde ediyordu (demir sülfat ve okzalik asit). Tüm bunlar manastırdaki diğer keşişlerin dikkatini çekmeden yapılmalıydı çünkü onlar toplum için astronominin, keşişliğin amaçlarına hizmet etmediği düşüncesindeydiler. Oldukça gürültülü bir işlem olan aynaların aşındırılmasını, çıkan sesi kesebilmek için su altında yapılmak zorundaydı. John bir keşiş olduğu ve hiç parası olmadığı için, herhangi bir maliyeti olmayan bir yöntem bularak parçaları bir araya getirerek teleskobunu yapmak zorunda kaldı. Teleskoplarında atılmış hortum parçaları, kesilip bir kısmı atılmış keresteler, eski okul kapıları ve diğer artık malzemelerden uygun olanlarını kullanmıştır. Sonradan 'Dobsonian' olarak adlandırılacak olan buluşunun mütevazi kökleri bunlardır.
Bunlar Netwonian teleskoplardı. Dobsonian bir kundak, gerçekte alt-azimut bir telekop kundak türüdür. Bu bir fincanı yeniden icat etmeye benzemektedir. En baştan beri çeşitli fincan ve kupa şekilleri olduğu için, bir kulpu olan yeni bir fincan tasarımına patent almanız gerekse bunu yapamazsınız.
John'u daha büyük teleskoplar yapmaya iten istek, yöneticilerin kendisini manastırdan atma tehlikesini getirse de, gerçekte herkese evrene kendi gözleriyle bakabilme olanağı verme düşüncesiydi. Atılmış at arabası tekerleklerini kullanarak büyük telekoplarını manastırın yakınlarındaki yerleşim bölgelerinde dolaştırarak, gece gökyüzünün manzaralarıyla çocuk ve yetişkinleri sevindiriyordu.
Doğal olarak, insanlar John'un teleskoplarıyla bakmaya başladıklarından sonra, bazı komşular çocuklarının John'a teleskop yapımında yardımcı olarak kendi teleskoplarını yapmasını istediler. O da bunun manastırdan "izin almaksızın yok olacağı" zamanları arttıracağını anladı. Bununla beraber aktivitelerini arttırarak devam etti ve sonunda da 1967 baharında, 23 yıllık keşişlikten sonra kovuldu. Kovulma sebebi diğer keşişlerin teleskop yapımına karşı olmaları değil, sadece bunu yapıyor olduğuna inanmadıkları içindi.
John hayatının geri kalanını kamu hizmetine adamaya karar vererek San Francisco'ya kadar otostopla gitti. Ve şimdi olduğu gibi kendisine yardım eden ve bir barınak ve giyecekler sağlayan çok sayıda arkadaşı oldu. Sacremento'dan bazı teleskoplarını getirdi ve bunları havanın açık olduğu her akşam Broderick ve Jackson caddelerinin köşesinde kurdu. Binlerce insan bu teleskoplardan baktılar ve John onlara gördükleri her ayrıntı hakkında açıklamalarda bulundu. (Bu uygulama halen "Kaldırım Astronomisinin" önemli bir kısmıdır: Teleskop operatörü tarafından sağlanan bilgi ile bakanlar ne gördüklerini kolaylıkla anlayabilirler) Sonuçta John, başlangıç olarak Musevi Cemiyeti Merkezi ve California Bilimler Akademsi'nde teleksop yapım sınıfları ve astronomi konusunda dersler vererek geçimini sağlamayı başardı ve günümüzde de halen çok sayıda farklı yerde bu konularda öğretmenlik yapmaktadır.
1968 yılında, John'un rehberliği altında teleskop yapmış olan çocuklar ve Jackson ve Broderick caddelerinin köşesinde telekopların kurulmasında ona yerdım etmiş olanlarla birlikte ' San Francisco Kaldırım Astronomları' adında bir kamu hizmet organizasyonu kurdular. Organizasyon büyüdüğünde, daha büyük teleskoplar yapılmaya başlandı ve bunlar caddelere taşındı 1970 ile birlikte Kaldırım Astronomlarının serbestçe taşıyabildikleri 24" lik bir teleskopları vardı. Derin uzay cisimlerinin, büyük teleskoplarla halka gösterilebilme olasılığı, büyüyen sayıda Kaldırım Astronumu'nun Milli Parklara, Amerikan Yerlilerinin yerleşimlerine ayrılmış topraklara ve 'karanlık gökyüzü ile halkın buluşabileceği' kırsal bölgelere akın etmesiyle sonuçlandı.
Birçok yıl önce, San Francisco Kaldırım Astronomları'nın ilk üyeleri olarak ülkenin yeni bölgelerine yayılmaya ve şubeler açmaya başlayan kişiler, adlarından 'San Francisco' sözcüğünü çıkartarak, organizasyonlarını kısaca 'Kaldırım Astronomları' olarak adlandırmaya başladılar.
Ve John, Swami Swahananda tarafından, Güney California Vedanta Cemiyetine bir dizi ders vermek üzere davet edildi. 26 yıl sonra astronomi ve felsefe konularındaki bu dersler, 'Kavramsal kozmoloji" ile teleskop yapımı konularındaydı ve her yıl Los Angles'da Ocak ile Nisan ayları arasında büyük ilgi görerek yapılmaya başlandı. John, fikirlerini bir kitap biçiminde yazması için cesaretlendirildi. Zaman ve Uzayın Ötesinde - Derin alanın arkasında sebepsiz bir sebep mi var? isimli kitap şu anda baskıdadır. Ve 'Ay Yenidir' isimli yeni bir romanı da sıradadır. Bu ziyaretleri sırasında John, Vedanta Cemiyeti'ni ikinci evi haline getirmiştir.
Dünya üzerinde çok sayıda insan Kaldırım Astronomları'nın teleskoplarından bakmışlardır. Daha önce hiçbir deneyimi olmayan çok sayıda çocuk ve yetişkine John ayna aşındırma sanatının kolaylıklarını öğrenmelerinde yardımcı olmuş ve cam dilimlerini, gökkubbenin harikalarına bakabilecekleri aynalara dönüştürmelerini sağlamıştır. 'Dobsonian' kundağı, büyük ve "kullanıcı dostu" teleskopların makul fiyatlarla halkın kullanımına sunulabilmesine olanak sağlamıştır. Binlerce insan, John'un tasarımı ve yönlendirmeleri sayesinde kendi sağlam ve düşük maliyetli teleskoplarını yapabilmişlerdir. Hafif aynalara ve büyük odak uzaklıklarına sahip olduğu için kullanılamayacağı ve yönlendirilemeyeceği düşünülen, hiç kimse tarafından hayal edilememiş objektif açıklıklarına sahip çok sayıda teleskop, yeryüzündeki çok sayıdaki astronomi aşığının eline geçmeye başlamıştır.
John Dobson'ın hayatı çok sayıda insan için muazzam bir ilham kaynağı olagelmiştir. John ve Kaldırım Astronomları, büyük teleskopları halkın hizmetine sunmaya, katılım ücreti olmayan 'yıldız partileri' düzenlemeye ve bu gezegenin vatandaşlarını evren hakkında düşünerek ona kendi gözleri ile bakabilmek için bir şans vermeye devam etmekteler. Kaldırım Astronomları için de John rehberlik ve ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Çoşkulu ve bencil olmayan kamu hizmetleri, bu gezegen ve üzerinde yaşayan canlılar için beslediği samimi sevgi ve ilgi, kuruluşumuzun en önemli yol göstericisidir.
(*) çeviri
