From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı

Bu yazi, ATM Turk listesinin 1895 numarali iletisinden derlenmistir.

Bu bolumde ayna hizalama icin gereken bazi yararli onerileri ve hizalamanin sadece 3 asamada nasil basit bir sekilde yapilacagi hakkindaki bilgileri bulacaksiniz.

1- Ana (birincil) ayna, hucresinin icinde serbestce durmali, hucre kenarlarina sIkIsip kalmamali. Hatta ayna hucresini saga sola hafifce oynattiginizda ayna icinde biraz sallanmali. Aksi takdirde ayna hucre icinde cok sIkIsIk ise, yuzeyinde astigmatizme neden olur ve ne kadar hizalama yaparsaniz yapin azami verimi alamazsiniz.

2- Optik yuzeyleri ayna hucresi ya da diger parcalara yapistirirken asla epoksi kullanmayin! Bunun yerine daha esnek bir malzeme olan kaucuk cimentosu (rubber cement) kullanin.

3- Baska onemli bir nokta, ikincil ayna ile tutucusu arasinda hava boslugu ve esneme payi birakilmasi. Yani yapistirsaniz bile, aynayla ikincil ayna tutturucusu arasina dogrudan temasi kesecek kucuk kaucuk parcalar ekleyeceksiniz.

4- Odak orani f/5 ve daha kucuk olan teleskoplarda ana aynadan yansiyan isigin tumunun gozunuze ulasmasini saglamak icin ikincil aynayi tubun tam merkezine koymayip, odaklayicidan biraz daha aksi yonde itip, ana aynaya dogru yaklastirmaniz gerekiyor. Buna offset islemi denir. Bu konudaki aciklamayi Sky and Telescope'un asagidaki baglantisinda okuyabilirsiniz:

http://skytonight.com/howto/diy/3306996.html

Ne bu islemde ne de ayna hizalamada aslinda hesaplama yapmaniza hic gerek yok. Gozunuzle bakarak ve deneme-yanilma yontemiyle bunlari yapmak en kolayi. Ama yukarida verilen kaynaklarda, kullanilan formulleri de gorebilirsiniz.

5- Ayna hizalamayi asagida aciklandigi gibi cok hizli ve basit sekilde yapabilirsiniz. Bu konuda yararlanabileceginiz en basit ve anlasilir kaynak Sky and Telescope'un web sitesindeki asagidaki baglanti ile Texereau'nun kitabindaki ilgili bolum olacaktir:

http://skytonight.com/howto/diy/3306876.html

Bu baglantida ve kitapta (1957 baskisinda 227ci sayfa, 2ci baskisinda 282ci sayfa) verilen ozellikle 3 basit cizim bu islemin kolayca nasil yapilacagini cok iyi ve ozet sekilde aciklamaktadir. Asagidaki aciklamalari bu cizimleri goz onunde tutarak okuyabilirsiniz (baglanti ve kitaptaki cizimler, islem sirasina gore soldan saga dogru siralanmistir).

Her iki aynayi ve teleskop tubunun icini rahatca gormeniz gerektiginden, islemi gunduz acik havada (ya da iyi aydinlanmis bir odada) yapacaksiniz. Kullanacaginiz tek aletler yukarda bahsettigim 35 mm'lik bos film kutusu, bir de tornavida. Film kutusunu agzi odaklayicinin icine gelecek sekilde bir gozmercegi gibi takacaksiniz. Genelde kapaginin oldugu agiz kismi odaklayicidan biraz daha genis oldugundan, bu kisimdaki cemberimsi parcayi maket bicagi ya da jiletle kaziyabilirsiniz. Tabi arka tarafinin tam merkezine de, ornegin sivri ve keskin bir pergel ucuyla ic ceperi capaklanmayacak sekilde bir delik acacaksiniz (yaklasik 1mm capinda). Bu sizin bakis tubunuz (sight tube) olacak.

Bakis tubune gozunuzu yaklastirip baktiginizda goreceginiz sey ikincil aynada ana aynanin ve tup borusunun ic ceperinin yansimasi, ve ikincil aynayi tutan orumcek sisteminin ana aynada yansimasi olacaktir.Tabi dikkatli bakarsaniz, ikincil aynanin ortasinda gozunuzun yansimasini da gorebilirsiniz!

Ilk dikkat edeceginiz nokta ikincil aynanin ayna eksenlerine tam 45 derecelik aciyla odaklayiciya dogru tam donmus olarak durmasi, ve tam odaklayicinin altinda olmasidir. Boyle degilse, elinizdeki sistemin yapisina bagli olarak ikinci aynayi tutan merkez milini ileri geri ve saga sola oynatarak tam odaklayicinin altina ve karsisina getirmeniz gerekir. Bu, etkin bir hizalama icin gereken ilk sarttir.

Bu asamayi gectikten sonra, buyuk olasilikla bakis tubunden baktiginizda ana aynanin tamamini goremeyecek, ve orumcek kollarininin yansimasini da yana kaymis goreceksiniz (soldaki cizim).

Ikincil aynayi tutan sistemde 3 tane yayli vida olmali. Bu vidalari saga ya da sola cevirerek ikincil aynayi ayarlamaniz gerekmektedir. Ta ki bakis tubunden baktiginizda tubun ic ceperinin ana ayna etrafinda her yonde esitlendigini gorene kadar. Bu sirada buyuk olasilikla ikincil aynanin yansiyan goruntusu ana aynanin tam merkezinde olmayacaktir (ortadaki cizim).

Ucuncu asamada, ana aynanin arkasindaki (ayna hucresine bagli) 3 adet yayli ayarlama vidasini aynen ikincil aynada yaptiginiz gibi, ikincil aynanin yansimis goruntusunu tam merkeze getirinceye kadar saga ya da sola cevireceksiniz. Bunu yapmak ikincil aynayi ayarlamaktan daha zor olacaktir, cunku bakis tubunden baktiginizda buyuk olasilikla eliniz teleskobunuzun arkasina yetisemeyecektir. Ya kendinize biraz zaman vererek bunu yapacaksiniz (bakis tubunden bakip, sonra vidalari cevirip, sonra tekrar bakip - ben hep boyle yaptim simdiye kadar), ya da bir arkadasinizdan/akrabanizdan vidalari sizin icin cevirmesini isteyeceksiniz.

Bu uc asamadan sonra aynalariniz hizalanmis olacaktir. Odak orani f/5'ten buyuk olan her turlu Newton turu teleskop icin bu islem yeterli olup, kontrasti daha iyi bir goruntu elde etmenizi saglayacaktir.

Sonuctan iyice emin olmak ve daha duyarli bir sonuc elde etmek icin, gece yildiz testi de yapabilirsiniz. Mumkun oldugunca fazla buyultme yaparak ve netligi bozmak suretiyle baktiginiz parlak yildizin etrafindaki halkalarin birbirine ve ortadaki en parlak kisima degmedigi hale gelinceye kadar ikincil ya da birincil aynalarin vidalarini saga ya da sola cevirebilirsiniz.