From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı

Revision as of 14:04, 15 December 2012 Curiosis (Tartışma | contribs) ← Previous diff		Revision as of 14:07, 15 December 2012 Curiosis (Tartışma | contribs) Next diff →
Line 57:		Line 57:
	Sagitta ölçümü için 4 adet mastar ve komparator saati öngörmüştük ve bu sayıda da isabetli bir tahmin yaptığımızı gördük. Kaba aşındırma yapmakta olan katılımcılar, zaman zaman yerlerinden kalkarak ölçüm yapabildikleri masalara giderek 6" f/6 ayna için hedeflenmesi gereken 1.58 mm civarındaki derinliğe ulaşıp ulaşmadıklarını kontrol ettiler. <br />		Sagitta ölçümü için 4 adet mastar ve komparator saati öngörmüştük ve bu sayıda da isabetli bir tahmin yaptığımızı gördük. Kaba aşındırma yapmakta olan katılımcılar, zaman zaman yerlerinden kalkarak ölçüm yapabildikleri masalara giderek 6" f/6 ayna için hedeflenmesi gereken 1.58 mm civarındaki derinliğe ulaşıp ulaşmadıklarını kontrol ettiler. <br />
-
-
Line 64:		Line 62:
-		+	Katılımcı sayısının çokluğundan kaynaklanabilecek zorlukları da kestirmeye çalıştık. 100 kişinin hepsine aynı anda bir şeyi tarif etmek, yeterince güç br iş. Herkesin tarif edilen işi hatasızca ve bir seferde anlayamayabileceği de ortadaydı. Sekiz kişiden oluşam eğitmen kadromuz, acaba 100 kişiye hakim olabilecek miydi, bunu da çalışmalar sırasında görecektik.<br />
-		+
-		+
-		+
-		+
-		+
-	Katılımcı sayısının çokluğundan kaynaklanabilecek zorlukları da kestirmeye çalıştık. 100 kişinin hepsine aynı anda bir şeyi tarif etmek, yeterince güç br iş. HErkesin tarif edilen işi hatasızca ve bir seferde anlayamayabileceği de ortadaydı. Sekiz kişiden oluşam eğitmen kadromuz, acaba 100 kişiye hakim olailecek miydi, bunu da çalışmalar sırasında görecektik.<br />	+

---

Revision as of 14:07, 15 December 2012

ATY 2009'un sonrası

İstanbul Kültür Üniversitesi'nin ve değerli hocalarımızın öncülüğünde gerçekleştirilen ATY2009 sonrasındaki değerlendirmeleri kapalı bir grup içinde bugüne kadar yapa geldik. Özellikle neleri daha iyi yapabilirdik, bir daha benzeri bir çalıştay yapılabilir mi, yapılabilirse nasıl olur? gibi sorular etrafında konuştuk ve hala da konuşuyoruz.

Bu konuşmalardan çıkartığımız sonuçların bir kısmını paylaşma düşüncemiz daha önce de vardı. Özellikle benzer çalıştaylar düzenleyecek kişilere, karınca kararınca da olsa birikimlerin aktarılmasının önemli olduğunu düşünüyoruz. ATY2009 ile ilgili söyleyeceklerimizi,

• ATY2009 Hazırlık Aşamaları
• Çalıştay süreci
• Çalıştay sonrası
  

olmak üzere üç bölüme ayırarak özetleyebiliriz. Bu bölümlerin her biri için bizim gördüklerimiz ve çıkartığımız sonuçlar dışında elbette ki başka görüşler ve sonuçlar da çıkartılabilir.

ATY2009 Hazırlık Aşamaları
Çalıştayın hazırlıklarına, 2008 yılı Temmmuz'unda saygıdeğer hocalarımız Dursun Koçer ve Ethem Derman'ın da katıldıkları Bursa Uludağ'da düzenlenen 'Yıldızlar Altında Gökbilim' kampında başladık. Hazırlanan toplantı notunda bu çalıştayda yapacaklarımızın, 2 yıl önce düzenlenen ATY2007'den farklı olarak daha ileri bir noktaya gelmesi gerektiği, katılımcılarım tamamı tarafından aynı şekilde kabul edildi.

Sonrasında, aralarında eğitmenlerin de bulunduğu çekirdek bir çalışma gurubu oluşturuldu ve bu grup, Ağustos ayından başlayarak çalışmalarına başladı. Çalıştayda yapılacak teleskobun tasarımı Rhino3d uygulamasında şekillenmeye başladı ve ilk prototip de Eylül ayında ortaya çıktı. Mudanya'da 4 arkadaş toplanarak yaptığımız ilk çalışma toplantısında, prototipin eksikleri üzerinde çalışıldı Özellikle optik tüp komplesinin bağlantı yöntemleri ve diğer ayrıntılar konusunda düzeltmeler yapılması gerektiğini gördük.

Dobsonian kundağımız hem yeterince hafif ve kolay taşınabilir olmalı aynı zamanda da çok hafif olup rüzgar ya da dış kuvvetlerin etkisiyle titrememeliydi. Birbiri ile çelişen bu özeliklerin sağlanması oldukça güç bir işti. Ayrıca daha da önemlisi, kundak parçalarının montajında el becerisi olabildiğince az gerekmeli, tüm parçalar birbiri ile tam 90 derece olacak ve aralarında boşluk kalmayacak şekilde vidalanabilmeliydi. Optik tüpün ağırlık merkezi, takılacak gözmerceği ve diğer donanımlara göre değişeceğinden, yükseklik eksenindeki kritik dengeye ulaşılabilmesi için tüpün yatakları içinde istenildiğinde kaydırılabilmesi, kundağın sağ ya da sol tarafında oturarak gözlem yapma tercihine göre de yuvası içinde döndürülebilmesi gibi ilave seçenekleri de düşündük. Sonuç olarak, her tasarımda olduğu gibi, kriterlerimizin bir kısmını oldukça iyi karşılayan, bir kısmını ise idare edecek derecede karşılayan bir tasarım ortaya çıktı.

Arka arkaya gelen toplam 9 tasarım değişikliği ve imalat sonasrında hocalarımıza gösterebileceğimiz son prototip, soğuk ve rüzgarlı bir havada Kilyos'taki Solar Beach'e birleştirilmeye hazır şekilde götürüldü ve 10 - 15 dakikalık bir süre içerisinde bir araya getirildi. Bunu takip eden günlerde, çalıştay için gereken tüm malzemelerin olabildiğince tam bir listesini olşuşturmaya başladık.

Bu sırada, gözmerceği, 1X bulucu, ikinci ayna gibi kalemlerin yurt dışından ithal edilmesinin daha uygun olacağını düşünerek, tedarikçi ve fiyat araştırmasına da başladık. 9 ve 25 mm lik Plössl gözmerceklerini bu satıcıdan, Rigel 1X bulucuları buradan, ikincil aynaları ise buradan satın aldık. Bu üç kalem malzemeyi tek bir satıcıdan sağlamak gerek fiyat gerekse lojistik ve gümrük maliyetleri açısından avantajlı olacak olsa da, maliyetleri ve riskleri arttırmak pahasına, farklı üç tedarikçi ile birden çalışmayı seçtik. Satıcılar, liste fiyatlarında bir miktar indirim de yaptılar.

Çalıştayın yüz civarındaki katılımcısı için herkes bir adet hasabıyla , 100 küsur adet cilalama lapı yapımı, ya da optik tüp komplesinin en büyük parçasını oluşturacak olan karton sonotube'lerin hazırlanması gibi emek yoğun işlerin de Temmuz ayından çok daha önce başlanılması gerektiğini kestirerek, bu işleri de aramızda paylaştık. Tasarıma göre, kalınlığı 15 mm olan su kontraplağı sınıfı huş kontraplağın 125 x 250 cm lik plakasından 2 adet teleskobun kundağı ve tüpü için gereken parçalar, çok az fire ile kesilebiliyordu.

Bu durumda 55 plaka kontraplak satın almak ve CNC kesimin yapılacağı yere çalıştay tarihinden en az 2 ay öncesinden götürmek gerektiğini planladık. Her plaka için ortalama 1 saat civarında kesim zamanı gerektiğinden, tüm levhaların kesilmesinin günler ya da haftalar alacağını gördük. Bu konudaki en büyük şansınmız, kesimi yapacak olan Sn. Uğur Buyuran'ın bizim heyecanımızı paylaşması ve elinden gelen her yardımı yapması oldu.

Kundak parçaları, dışarı ile nem alışverişi yapmamalarnı engellemek için gruplanarak büyük boy çöp poşetleri içine konuldu ve tüm herşeyin geçici olarak bir arada depolandığı İstanbul Kültür Üniversitesi'ndeki çalışma odasına taşındı.

Optik tüpler için kullanılacak karton Sonotube'ler Bursa'daki bu üreticiden tedarik edildi. Sonotube'ler kumaş toplarının üzerlerine sarıldığı masuralar ya da inşaat sektöründe de beton dökümü sırasında kalıp olarak kullanılıyorlar. Bu karton tüplerin üzerine uygun konumda montaj deliklerinin açılması işini, deliklerin yanlış yerlere açılması veya bunları açarken oluşabilecek yaralanmalardan kaçınmak için katılımcılara bırakmayıp, hazırlıklar dahilinde kendimiz yapmaya karar verdik. Delikleri hassas şekilde açtıktan sonra tüplerin içini mat siyaha boyama işini de kendimiz yaptık. 110 civarında Sonotube daha sonra Mudanya'dan İKÜ'deki depomuza bir kamyonla nakledildi.

Sonotube'lerin hazırlanması dışında ikincil ayna tutucusu, birincil ayna hücresi montaj parçaları, helisel odaklayıcı gibi çok sayıda parçayı da hazırlık çalışmalarında aramızda en büyük katkıyı sağlayan Uğur İkizler arkadşımız tasarladı ve üretti.

Teleskop kitlerinin içlerine konulacağı karton kutuların da elimize ulaşmasından sonra, kundak montajı için gereken bağlantı elemanları, laminat yüzeyler, lastik takozlar, yapıştırıcılar ve akla gelebilecek her türlü ufak tefek malzemeyi de toplu olarak satın alıp, gruplayarak kutulara koyma işlemini de birkaç haftasonu süren çalışmalarla 2009 Haziran ayı başında tamamlayabildik.

Kutulara koymadığımız malzemeler arasında sadece aynaların yapılacağı 6" (152.4 mm) çapında 19 mm kalınlığındaki soda-kireç camları, aşındırıcılar ve optik reçine gibi malzemeler kaldı. Bu malzemelerden özellikle camların tedarik edilmesi bizi epey zorladı. Yine de her biri oldukça sıkı toleranslarla kesilmiş ve dik şekilde rodajlanmış 230 adet cam, istediğimiz tarihten önce İKÜ'deki depomuza ulaştı. Teleskobun ayna çapına ve odak uzaklığına karar vermek üzere aramızda konuşurken, uygun koşullarda bulabileceğimiz cam konusunda oldukça uzun araştırmalar yapmış, Şişecam A.Ş. ve Cam Ocağı gibi kuruluşlarla da konuşmuştuk.

Tüm hazırlıklar tamamlandığında Haziran ayına girmek üzereydik. Çalıştay sırasında bu teleskop kitleri katılımcılar tarafından toplanmaya çalışılırken ne gibi zorlukların olabileceğini aramızda tartışmaya başladık. Öngördüğümüz ilk zorluk, katılımcıların aslında çok da kolay olmayan tel örümcek montajını yapıp yapamayacakları konusuydu. Diğer bir konu, ağaç vidalarını yerlerine takarken zorlanıp zorlanmayacakları. Ayna yapımı ve testleri ile ilgili fazlaca kaygılamadık çünkü o kadar kısa süre içinde optik olarak kusursuz bir ayna yapmalarını beklemiyor, sadece düzgün şekilde cilalanarak parlamasını yeterli görüyorduk.

Kundaki parçalarının birbirine dik olarak herkes tarafından aynı şekilde monte edilebilmesi için, CNC kesim zamanını arttıracağını bildiğimiz halde, paneller üzerinde gerekli yerlerde 2 mm derinliğinde derzler öngördük. Böylelikle, örneğin kundak dikmelerinin yerleri göz hassasiyeti ve el becerisine olabildiğince az gerek duyacak şekilde vidalamak mümkün oldu.

Vida delikleri de aynı şekilde işaretlendi veya delindi. Olabilecek tek yanlışlık, normal olarak uzun ağaç vidası ile bağlanması gereken parçaları, daha kısa vida ile bağlayarak yeterince sağlam bir montaj yapamamak ya da tersi durumda kısa vida ile bağlanması gereken elemanlarda uzun vida kullanarak parçaları çatlamasına ya da vidanın ucunun dışarı çıkmasına yol açmak olabilir diye düşündük.

Başucu ve yükseklik eksenlerindeki laminat yüzeyler de aynı şekilde CNCde kesildi ve kundak kitleri ile bilrilkte paketlendi. Bu parçaların kırılma riski olduğu için yapıştırılmaları sırasında katılımcıların bilgilendirilmesi gerektiğini düşünüyorduk ama bununla ilgil bir sorun çıkmadı.

Çalıştay Süreci

4 gün gibi kısa sürede 100 adet aynanın yapımı ile ilgili olarak düşündüğümüz zorluklardan ilki lap yapımıydı. Sıcak optik reçinenin, 100 kişinin oldukça sıkışık bulunduğu bir mekanda kazasız belasız, kimseyi yakmadan dökebilmek için çok büyük dikkat gösterdik. 100 cilalama lapı, rekor denilebilecek kısa sürede RTV silikon kalıplara döküldü. Her katılımcıya cilalama lapını kirlenmeden ve ezilmeden saklayabilmesi için plastik bir şeffaf kutu sağlamıştık. Bu kutular içinde lap ve ayna, aralarında Seryum Oksit bulamacı olacak şekilde saklanacaktı.

Montaj için gereken vida, pul, somun, yay, .. gibi irili ufsklı parçaları içine koyduğumuz kapları aynı zamanda lap saklama kabıu olarak da kullandık. Daha sonra bu konudaki çok tecrübeli kişilerden, lap ve aynayı saklayabilmek için en doğru yöntemin, kapağı sıkıca kapanan ve hava geçirmeyen bir kap kullanlıması olduğunu öğrendik. Böylelikle ayna altta, cilalama lapı üstte olacak şekilde, aralarına boya kıvamında seryum oksit sürülecek ve kabın içindeki su da gerekli nemi sağlayarak, lapın aynaya yapışmasını önleyecektir. Lapın üzerindeki reçinenin şeklinin aynaya sürekli uyum içinde kalmasının da basit bir çözümü bu şekilde sağlanmış olabilr.

Aynaların aşındırıması, kaba ve ince aşındırma aşamalarında olabilecek risklerden aklımıza gelen ilki, bazı katılımcıların çalışma sırasında aynalarını ya da aşındırma aletlerini yanlışlıkla ellerinden düşürerek kırabilecekleriydi. Bu, sadece çalışmanın hemen başında bir katılımcının başına geldi ve kendisine verilen yedek camlarla çalışmasına kaldığı yerden devam etti.

Sagitta ölçümü için 4 adet mastar ve komparator saati öngörmüştük ve bu sayıda da isabetli bir tahmin yaptığımızı gördük. Kaba aşındırma yapmakta olan katılımcılar, zaman zaman yerlerinden kalkarak ölçüm yapabildikleri masalara giderek 6" f/6 ayna için hedeflenmesi gereken 1.58 mm civarındaki derinliğe ulaşıp ulaşmadıklarını kontrol ettiler.

Aynaların ve aşındırma aletlerinin pahlanması konusunda da aşırı bir zorluk çıkmadı. Bunun için dağıttığımız elmas aletler ve zımpara blokları ile kullanıcılar, ayna ve aletlerin kenarlarından parça kopmasına engel olacak şekilde her iki yüzeyi de pahladılar.

Katılımcı sayısının çokluğundan kaynaklanabilecek zorlukları da kestirmeye çalıştık. 100 kişinin hepsine aynı anda bir şeyi tarif etmek, yeterince güç br iş. Herkesin tarif edilen işi hatasızca ve bir seferde anlayamayabileceği de ortadaydı. Sekiz kişiden oluşam eğitmen kadromuz, acaba 100 kişiye hakim olabilecek miydi, bunu da çalışmalar sırasında görecektik.